TEMA 20 (2º BAC): A LITERATURA A FINAIS DO S. XX E PRINCIPIOS DO S. XXI. A PROSA: TEMAS E AUTORES DOS 80 E DOS 90. PROSISTAS E TENDENCIAS ACTUAIS MÁIS RELEVANTES

 

TEMA 20 (2º BAC): A LITERATURA A FINAIS DO S. XX E PRINCIPIOS DO S. XXI.

A PROSA: TEMAS E AUTORES DOS 80 E DOS 90. PROSISTAS E TENDENCIAS ACTUAIS MÁIS RELEVANTES

A literatura galega inicia un proceso de institucionalización: recoñécese o seu papel simbólico e aplícanse políticas de axuda e estímulo á súa creación: subvencións, premios literarios... deixa de converterse nun traballo de “militancia galeguista” (inicia un proceso de desideoloxización) para desenvolver unha industria cultural suxeita ás leis do mercado. A literatura en galego empeza a ser rentable para abastecer un mercado editorial crecente orientado fundamentalmente ao ensino.

Prodúcese un boom na literatura infantil e xuvenil (LIX). A narrativa explora xéneros populares ata entón inéditos na tradición galega: a renovación e ampliación temática contrasta coa volta aos esquemas clásicos no que se refire á estrutura narrativa. A razón é que se busca ampliar o número de posibles lectores: a experimentación e o espírito vangardista son arrinconados pola maioría de autores nesta estratexia.

A finais dos anos 70 e principios dos 80 van morrendo os grandes narradores da posguerra: Otero Pedrayo en 1976, Blanco Amor e Álvaro Cunqueiro en 1979, Ánxel Fole en 1986. Moitos dos autores que empezaron dentro da corrrente da Nova Narrativa Galega entre finais dos 50 e principios dos 60 estarán nesta década e nas seguintes en plena madurez creativa: Méndez Ferrín, Carlos Casares, Mª Xosé Queizán, Xosé Neira Vilas. Outros, que logo terán importancia no desenvolvemento do xénero, iniciarán a súa carreira como narradores nos 70: Xosé Fernández Ferreiro (A morte de Frank González 1975, Agosto do 36 1991), Paco Martín (No cadeixo 1976, Das cousas de Ramón Lamote 1986), Anxo Rei Ballesteros (Dos anxos e dos mortos 1972).

Nos anos 80 a narrativa consolídase como un xénero en auxe, promocionado por numerosos premios e estimulado por un crecente mercado de novos lectores (ademais da demanda escolar, numerosos cursos de formación en lingua galega favorecen e extenden unha variedade culta e formal cada vez mellor aceptada pola poboación.  Moitos adultos cun nivel cultural medio e alto que foran alfabetizados en castelán asisten a cursos de formación en lingua galega e logran superaras barreiras que os afastaban do galego escrito.

Promoción dos premios:

Víctor F. Freixanes: O triángulo inscrito na circunferencia (1981), Premio Blanco Amor

Xavier Alcalá: A nosa cinza (1980), Fábula (1980), Premio da Crítica Española

Úrsula Heinze: Importante autora de literatura infantil e xuvenil. O soño perdido e Elvira M. (1982), finalista do Premio Chitón; Anaiansi (1989), Culpable de asasinato (1993), Premio Blanco Amor.

Alfredo Conde: Breixo (1981), Memoria de Noa (1982), Xa vai o griffon no vento (1984), Premio da Crítica Española.

X.M. Martínez Oca: Beiramar (1983), Premio Blanco Amor

A narrativa de xénero

Desde mediados dos 80 e durante a década seguinte predomina unha literatura sen grandes ambicións intelectuais nin artísticas que busca entreter ao lector e acadar éxito no mercado editorial. Como se di no libro de texto “escapa aos asuntos da identidade comunitaria ou calquera intento de renovación discursiva”. O feito de que unha novela de xénero policial ou negro como Crime en Compostela (1984) de Carlos G. Reigosa resultase premiada co Premio Xerais, un dos máis importantes e prestixiosos, mostra que o mundo editorial apostaba por esta liña de narrativa popular e accesible, máis que por obras de verdadeiro interese artístico. A esta novela seguirían outras moitas: Seis cordas e un corazón (1986) de Xelís de Toro, O misterio do barco perdido (1988) tamén de Carlos G. Reigosa, Ambulancia (1990) de Suso de Toro, Miss Ourense (1994) de Bieito Iglesias, Panificadora (1994) Xosé Cid Cabido.

Outra tendencia que se experimenta é a de ciencia ficción en Soños eléctricos (1992) de Ramén Caride Ogando, Premio Blanco Amor. A de terror deu excelentes resultados na obra do escritor lugués Xosé Miranda : A biblioteca da iguana (1994), A neve e a cadeira (1994) e Vestio (1995).

A novela histórica fora xa cultivada desde os mesmos pasos do xénero narrativo en galego (López Ferreiro: A tecedeira de Bonaval, 1894) e continuou na obra de Otero Pedrayo (A romeiría de Xelmírez, 1934). Os escritores de fianis de século recuperan o xénero con diversa intencionalidad, desde a de reivindicación dunha historia propiamente galega como fai Darío Xohán Cabana en Morte de rei (1996), de revisión dunha parte escurecida da historia recente, como acontece en moitas novelas que abordan o tema da Guerra Civil Española do 36 como O lapis do carpinteiro (1998) de Manuel Rivas ou Amor de tango (1992) de Mª Xosé Queizán ata a o mero entretemento como acontece en Morning Star (1998) de Xosé Miranda, onde se mistura unha auténtica novela de aventuras con importantes acontecementos das revoltas políticas do século XIX galego.

Outra liña, que poderiamos chamar continuísta dentro da tradición galega, é a narrativa fantástica e marabillosa, seguindo os pasos do mestre Cunqueiro. Quen mellores resultados acadou neste xénero foi Darío Xohán Cabana: Galván en Saor (1989), Fortunato de Trasmundi (1990).

Narrativa experimental: Xabier Queipo (Ártico, 1990) e Xurxo Borrazás (Cabeza de chorlito, 1991; Criminal, 1994, Premio da Crítica Española; Eu é, 1996).

Narrativa infantil e xuvenil: Agustín Fernández Paz, As flores radioactivas (1989); Contos por palabras (1990), Cartas de inverno (1995), O único que queda é o amor (2007). Fina Casalderrey, Mutacións xenéticas (1991), Dúas bágoas por Máquina (1992), Un cabalo de lume (2007).