TEMA 8 (2º BACH): LINGUAS MINORIZADAS E LINGUAS MINORITARIAS. O GALEGO: LINGUA EN VÍAS DE NORMALIZACIÓN

 

TEMA 8 (2º BACH): LINGUAS MINORIZADAS E LINGUAS MINORITARIAS. O GALEGO: LINGUA EN VÍAS DE NORMALIZACIÓN

1. Linguas minorizadas e linguas minoritarias

Moitas veces tende a asociarse o feito de que unha lingua teña poucos falantes con que estea nunha posición de desavataxe no seo dunha sociedade. Isto non ten por que ser así: unha lingua pode ter moitos falantes, ou polo menos unha maioría de falantes nun territorio e, malia iso, ocupar unha situación de subalternidade e, ao revés, unha lingua pode ter poucos falantes pero gozar da estima dos seus falantes e unha plena extensión social e contextual no seu uso. Poñeremos dous exemplos: o quechua é unha lingua indíxena de sudamérica extendida por varios países e falada por uns 10 millóns de persoas, pero é, no seu propio territorio unha lingua B, subalterna en relación ao español e, polo tanto, minorizada; o danés ten menos falantes ca o quechua (uns 6 millóns), pero é a lingua oficial dun estado independente e é a lingua utilizada polos seus falantes para calquera acto comunicativo entre membros da súa comunidade, non podemos dicir que sexa unha lingua minorizada, aínda que se a comparamos con algunha das linguas máis extendidas como o chinés mandarín, o inglés ou o hindi, poderiamos dubidar se considerala unha lingua minoritaria.

Os adxectivos minorizado e minoritario non son sinónimos nin van necesariamente unidos cando se aplican ás linguas:

• Lingua minoritaria é aquela que conta con poucos falantes. Pode ser a única falada nun territorio (por exemplo o islandés que falan unhas 400.000 persoas) ou pode convivir con outra ou outras (por exemplo o éuscaro).
• Lingua minorizada é aquela, historicamente propia dun pobo, que por diversas circunstancias sofre no presente a competencia desigual doutra ou doutras linguas alleas que constitúen unha ameaza para a súa conservación. Trátase aquí non dunha cuestión de número de falantes, senón dunha cuestión de estatus: recoñecemento oficial, funcións que desempeña, presenza na vida pública, prestixio cultural e social, etc. A situación das linguas minorizadas non é homoxénea, depende de moitos factores, entre os que se poden destacar os seguintes:
• A particular historia do territorio onde se fala esa lingua.
• A política lingüística seguida polo estado en que se atopa: recoñecemento oficial, presenza no ensino, nos medios de comunicación, na administración e na Igrexa.
• A existencia dun estado, polo xeral veciño, onde esa lingua teña carácter oficial e estea normalizada.
• O carácter oral ou escrito e a existencia dunha normativa estándar que regule o seu uso.
• O grao de conciencia lingüística por parte dos seus falantes e o nivel de reivindicación de que sexa obxecto.

Tendo en conta todos estes condicionantes poderiamos facer unha descrición diferente da situación actual de cada unha das linguas minorizadas do noso entorno máis próximo (galego, astur-leonés, éuscaro, aragonés, catalán, aranés...) e mesmo aventurar cales son as súas expectativas de evolución.

A primeira diferenza que salta á vista entre as linguas minorizadas do estado español é o grao de reivindicación por parte dos seus falantes e, consecuencia disto, o recoñecemento de co-oficialidade e os procesos de normalización de que son obxecto unhas e outras.

Cando os membros dunha comunidade lingüística minorizada (falantes dunha lingua B ou minorizada) teñen unha conciencia forte da importancia da súa lingua e manteñen a reivindicación dos seus dereitos lingüísticos é moi probable que logren políticas lingüísticas que favorezan a recuperación dos espazos funcionais cedidos baixo os efectos da minorización lingüística. É tamén probable que parte da sociedade instalada na lingua A, ou lingua hexemónica, non estean de acordo a ceder os espazos lingüísticos privilexiados (públicos, oficiais, escritos, formais, cultos) á lingua B e se opoñan activa ou pasivamente ás políticas de normalización lingüística. Os procesos de normalización lingüística van acompañados de tensión, porque, no fondo, supoñen un cambio moi chamativo na xerarquía social: a lingua da poboación historicamente dominada e expulsada dos ámbitos do poder que aspira a retomar as súas vellas posicións terá que librar moitas batallas, empezando pola do prestixio social, para asegurar o seu éxito no camiño da normalización e evitar a súa desaparición.

2. O galego: lingua en vías de normalización

O galego é a lingua propia de Galicia e ten un estatuto de co-oficialidade co castelán no territorio da comunidade autónoma de Galicia. Malia a imposición do castelán desde fins da Idade Media, o galego segue a ser a lingua habitual maioritaria en Galicia, aínda que cunha tendencia acusada á substitución polo castelán entre as xeracións máis novas e nas zonas urbanas. Para coñecer con detalle a situación do galego na actualidade podedes consultar a seguinte páxina:

http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/loia/socio.php?idioma=1&seccion=9

O proceso de normalización lingüística do galego, é dicir, todas aquelas iniciativas particulares ou institucionais que teñen como obxectivo facer que a lingua galega recupere o seu prestixio e se utilice en todos os ámbitos, comeza nun sentido amplo no Rexurdimento do século XIX. Entre 1916 e 1936 este proceso experimenta unha expansión e aceleración que culminaría na aprobación do Estatuto de Autonomía de 1936, o primeiro texto legal que lle recoñece ao galego un estatus de oficialidade. Este importate texto nunca chegou a ter efectividade por mor da Guerra Civil e a instauración do rexime dictatorial de Franco. Habería que esperar á transición democrática para reiniciar o proceso de normalización. En 1983, e de acordo co Estatuto de Autonomía de 1981, apróbase por unanimidade no Parlamento de Galicia a Lei de Normalización Lingüística que garante a utilización do galego na Administración pública e insta a elaboración de leis específicas que promovan o uso do galego no ensino, nos medios de comunicación e nas manifestacións culturais.

Nos trinta anos de vixencia deste marco lexislativo, o galego conseguiu avanzar de maneira notable na súa presenza na vida pública. Recuperouse o seu uso en ámbitos formais e cultos (na vida académica, política, nas relacións coa administración, na cultura, e non tanto nos medios de comunicación, na xudicatura ou na igrexa), pero non se conseguiu frear a tendencia desgaleguizadora entre a poboación máis nova nin o seu retroceso nos entornos urbanos.

O futuro está máis aberto que nunca e depende de todos nós.