TEMA 6: AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA

TEMA 6 (1º Bac): A POESÍA TROBADORESCA GALEGO-PORTUGUESA (II)

A POESÍA RELIXIOSA LÍRICA E NARRATIVA: AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA

 Alfonso X e o equipo de poetas e músicos encargados da redacción das Cantigas de Santa María

As Cantigas de Santa María son unha colección de 427 composicións narrativas e de loor (líricas) dedicadas a enxalzar á Virxe María. Foron feitas ao longo de varias décadas do século XIII por un equipo de trobadores e artistas plásticos que traballaba ás ordes do rei Alfonso X, o Sabio.

As cantigas narrativas teñen un propósito exemplarizante, mostrando como os humanos sempre poden confiar na axuda da Virxe María por moi grande que sexa o problema que os ameaza. A Virxe móstrasenos como unha nai comprensiva disposta a perdoar os pecados e como unha intermediaria eficaz entre os humanos e Deus.

As cantigas de loor son unha especie de cantigas de amor “ao divino” nas que o papel da dama perfecta á que o poeta admira e promete servir corresponde á Virxe María.

 O Códice Rico do Escorial

A estrutura dos códices que conteñen as Cantigas de Santa María é fixa: cada 10 cantigas unha, a décima, é de loor. Consérvanse catro códices da época, algúns conteñen a letra e música das cantigas e outros, ademais, engaden miniaturas narrativas de extraordinaria beleza: o Códice da Biblioteca Nacional de Madrid (128 cantigas con notación musical), o Códice E conservado na Biblioteca do Escorial (417 cantigas), o Cotice T, ou Códice rico, (193 cantigas con notación musical e moitas miniaturas), Códice da Biblioteca Nacional de Florencia (104 cantigas con miniaturas).
No seguinte link: http://cantigas.webcindario.com/index.htm atoparás unha selección de cantigas coas miniaturas e as músicas orixinais, ademais de información acerca do labor cultural do rei Afonso X

As Cantigas de Santa María son parte dunha corrente literaria relixiosa que promociona o culto á Virxe dentro dunha tradición relixiosa, a xudeo-cristiá, monoteísta e patriarcal, incorporando así en certa medida os vellos cultos ás deusas de moitas relixións pagáns. En Europa estaban de moda as coleccións de milagres marianos que o equipo redactor das Cantigas de Santa María no dubida en adaptar. A estes milagres en latín e fracés, engádense milagres da tradición oral ibérica e mesmo milagres baseados na propia vida do rei Alfonso X. O rei quixo facer unha obra colosal e por esta razón mantivo a colección aberrta a novas incorporacións e melloras artísticas durante boa parte da súa vida.

Outra das características máis destacables da obra é a súa riqueza métrica e estilística. Nela, ademais dos esquemas métricos presentes na tradición poética europea, incorpora esquemas propios da poesía árabe-andalusí como o zéxel, con diversas variacións, que será a estrofa básica das cantigas narrativas: AA(refrán) bbb(mudanza) a(volta)  AA(refrán), etc... No refrán atópase a razón (ou argumento) onde se divulga o culto á Virxe constituíndo unha especie de pílula ideolóxica. Nos versos da mudanza e volta vaise desenvolvendo ao longo das sucesivas estrofas o exemplo, é dicir, a anécdota concreta onde se demostra que o adiantado na razón se cumpre. Comeza presentando un personaxe nun marco espazo-temporal cun conflito que semella insalvable pero que, despois da fervorosa petición á Virxe e da intervención desta a través dun milagre, acaba resolvéndose felizmente. Todas as cantigas rematan cunha loanza á Virxe a modo de conclusión.

A farmacia do xudeu

 

A lectura das cantigas narrativas ofrece un retrato fresco e variadísimo da sociedade medieval ibérica, tanto literario (a letra das cantigas) como iconográfico (as miniaturas que as acompañan), pois nelas aparecen diversas clases sociais, persoas de diferentes xéneros, oficios, idades e circunstancias.

As Cantigas de Santa María son un dos cumes da literatura medieval occidental e a súa existencia demostra ata que punto a lingua galega era, no tempo en que foron escritas, unha lingua de enorme prestixio cultural e dotada dunha gran capacidade estilística para todo tipo literatura.